ســــــاز سه تــــــــــار

سه تار از جنس چوب توت به کاسه ای گلابی شکل نیم کره ای و دسته ای نازکتر از دسته تار در بین 

آلات موسیقی ایران وجود داره. وسعت صوت سه تار مانند تار دارای فواصل کروماتیک هست. چهار 

سیم (سفید، زرد، سفید، زرد) از انتهای کاسه متصل به سیم گیر و سر دیگر آنها به گوشه هایی که 

در انتهای دسته تعبیه شده اند بسته می شه. کوک نمودن سه تار نیز در تعهد همین گوشی

 هاست .

 

سه تار را با ناخن انگشت اشاره به ارتفاع حدود 2 میلی متر بالا تر از گوشت، با تکیه و قدرت بر مفصل

 بند دوم انگشت مذکور نواخته می شه.

سه تار دارای سه قسمت است: کاسه ، دسته و پنجه .

طول کاسه 22 تا 18 سانتی متر است و عمق کاسه را بین 12 تا 16 سانتیمتر می گیرن. بر روی 

کاسه سه تار صفحه نازک چوبی تعبیه می شه که خرک بر روی اون قرار داره. در قسمت بالای صفحه

 به منظور خروج صدا ، چند سوراخ ایجاد می کنن. دسته سه تار به ضخامت 5/3 سانتی متره که به 

وسیله زه باریکی روش رو پرده بندی می کنن و این پرده بندی دو نوعه : اصلی و فرعی . پرده های 

اصلی 16 تان و چهارلایی بسته می شن. پرده های فرعی 8 تان و سه لایی در بین پرده های اصلی 

بسته می شن. گاهی جمع پرده ها به 28 هم می رسه. طول دسته سه تار بین 76 تا 80 

سانتیمتره ولی طول دسته از شیطانک به بالا، بین 40 تا 48 سانتی متر هست.

پنجه در قسمت بالای سه تار قرارگرفته و گوشیها در این قسمت واقع ان. طول پنجه در سه تار در 

حدود 2 سانتی متره.

اسامی سیمهای سه تار

نام سیمهای سه تار که اهل فن اونا رو « اوتار» می نامن به شرح زیره:

سیم اول" حاد" یا سیم سفید از فولاد نازک به قطر تقریبی 20 تا 22 میکرون ( در حال حاضر با نت دو 

زیر خط حامل کوک می شه ) که به گوشی آخری روی دسته بسته می شه.

سیم دوم " زیر" یا سیم زرد یا قرمز از برنز نازک به قطر تقریبی 23 تا 25 میکرون ( در حال حاضر با نت 

سل زیر خط حامل کوک می شه ) که به گوشی روی دسته نزدیک شیطانک بسته می شه.

سیم سوم" زنگ یا مشتاق" هست به رنگ سفید ، از فولاد به قطر تقریبی 20 تا 22 میکرون ( این 

سیم در خور مایه آهنگ متغیر کوک می شه ) که به گوشی آخری بغل دسته بسته می شه. این 

سیم را میرزا محمد تربتی خراسانی ملقب به " مشتاق علیشاه" در اوایل عهد قاجار اضافه کرده ، و 

از ابتکارات اونه.

سیم چهارم " بم" یا سیم زرد یا قرمز از برنز نازک به قطر تقریبی 35 تا 40 میکرون ( این سیم نیز در 

خور مایه آهنگ متغیر کوک می شه ) که به گوشی روی دسته بسته می شه.

کاسه

کاسه به دو طریق ساخته می شه: یک تکه و چند تکه.

مرغوبترین نوع آن از چوب توته که بایستی بدون گره باشه و رگه های چوب در اطراف به موازات صفحه

 قراربگیره و آبخوری چوب در ته کاسه باشه. ضخامت کاسه بین 3 تا 5 میلی متره که بایستی در 

قسمت سیم گیر ضخیم و در قسمت های دیگر نازکتر و نیز طول کاسه در قسمت بالا در حدود 25 و 

عمق آن 9/12 سانتی متر باشه.

گلوی کاسه در حدود 7 سانتی متره که به دسته متصل میشه( حدود 7 سانتیمتر از کاسه باید

باریک و تقریبا در ردیف دسته قراربگیره) . قسمتی از گلوی کاسه ، در حدود 4 سانتی متر آن ، به 

وسیله دسته پر می شه و 3 سانتی متر آن خالی می مونه. داخل کاسه باید صاف و بدون زواید 

باشه. عرض کاسه در حدود 8/13 سانتی متر هست.

دسته

دسته باید از چوبی انتخاب بشه که حداکثر استحکام و حداقل وزن رو داشته باشه که معمولا از چوب 

گردو استفاده می شه. قطر دسته حداکثر 9 و حداقل 7 سانتی متر باید باشه. روی دسته باید

قدری محدب باشه. رنگی که برای دسته به کار می ره باید از جنسی باشه که در شرایط مختلف 

ایجاد چسبندگی نکرده جلای خود را نیز از دست نده. زاویه دسته نسبت به کاسه باید طوری باشه 

که وقتی خرک و سیمها روی ساز قرار گرفت، فاصله سیم با سطح زیر آن در ناحیه خرک و قسمت 

گلوی ساز، یکسان نباشه بلکه در ناحیه گلو حدود 2 میلی متر سیم پایین تر از ناحیه خرک باشه.

این موضوع در انتقال ارتعاشات به صفحه ساز اثر مهمی داره.

صفحه

صفحه باید از چوب توت بدون گره که دارای رگه هایی ریز باشه انتخاب بشه و رگه ها بایستی به 

موازات دسنه قرار بگیره ( یعنی به موازات سیم) چون رگه ها معمولا از ریز شروع و به تدریج درشت تر

 می شون، بهتره رگه های ریز در پایین و رگه های درشت در بالا باشن.

ضخامت صفحه باید در وسط حدود 2 میلی متر و در اطراف آن که به کاسه متصل می شه، حدود

 5/0 میلی متر باشه. صفحه باید محدب بوده قسمت وسطش از اطراف در حدود 2 میلی متر بلند تر 

باشه.

خرک

خرک را معمولا از چوب شمشاد می سازن. طول خرک در قسمت بالا حدود 4 سانتی متره. خرک به 

شکل سه پایه ساخته می شه. پایه وسط به صورت منحنی یه که حداقل تماس را با صفحه داره. 

زاویه های خرک بایستی به شکل منحنی دربیان . ارتفاع خرک باید طوری باشه که در گلوی ساز 

فاصله سیم با قسمت زیر آن حدود 5/2 میلی متر باشه . شیارهایی روی خرک تعبیه می کنن که 

سیم در آنها قرار بگیره که بایستی حداقل عمق را داشته باشه.

سیم گیر

سیم گیر رو معمولا از شاخ بز کوهی می سازن که به شکل بیضی یه و ابعاد اون تاثیری در سازنداره، 

اندازه اون بسته به ذوق سازنده اس، و باید طوری باشه که با ساز تناسب داشته باشه . طول سیم 

گیر مهم نیس ولی عرض اون که قرارگاه سیم هست، اهمیت داره.

عرض سیم گیر در حدود 8 میلی متر بیشتر از عرض رویی اون هست ( منظور حداکثر عرض روی دسته

 است) تا سیم انحراف نداشته و فشار اضافی برش تحمیل نشه. قسمت بالای سیم گیر که سیمها 

را نگه می داره ، بایستی به چهار قسمت مساوی تقسیم بشه و این تقسیم به وسیله سه شکاف 

صورت می گیره.

شیطانک

جنس شیطانک از عاج یا استخوان هست و گاهی از شاخ بز کوهی هم ساخته می شه و ممکنه اون

 رو از چوب هم بسازن . شیارهای شیطانک نیز مانند شیارهای خرک باید حداقل عمق را داشته

 باشن. ارتفاع شیطانک حداکثر 5/1 میلی متر هست. بالای شیطانک که محل موازنه سیمه ، باید 

طوری باشه که تماس سیم با شیطانک به حداقل برسه.

گوشی

گوشی باید از چوب محکم ساخته بشه. سر گوشی باید طوری باشه که براحتی در بین انگشتان قرار 

بگیره و نیرو رو منتقل کنه. حالت گوشی در داخل حفره باید طوری باشه که هم راحت حرکت کنه و 

هم در نقطه دلخواه محکم وایسه.

پرده

پرده باید ظریف و صاف و محکم باشه. در قسمت پایین دسته چون فاصله پرده ها کم می شه، بهتره 

از پرده نازکتر استفاده بشه. پرده قبل از شیطانک باید محکمتر از پرده های معمولی بسته شه. ضمنا 

دور و نزدیک بودن اون به شیطانک، در تنظیم صدای ساز موثره. نوازنده با تجربه خودش می تونه جای 

مناسب اون رو پیدا کنه.

سوراخهای صفحه

برای ایجاد صدای بهتر، چند سوراخ روی صفحه لازمه. معمولا ده سوراخ بر روی صفحه مشاهده می 

شه که یه سوراخ بزرگتر از بقیه هست. شکل و نحوه استقرار سوراخها به سلیقه سازنده بستگی 

داره.